Tôi trồng một cây gấc trên mái nhà (trồng vào bao đất), được chăm bón tốt nên cây phát triển rất mạnh, xanh rợp hết mái nhà nhưng đáng buồn là cây ra nhiều hoa nhưng rồi rụng hết mà chẳng được quả nào.

Đi hỏi, mỗi người bảo một phách: “do trồng và bao đất không đủ dinh dưỡng; do đứt rễ cái; do trồng phải cây đực; nếu bây giờ (tháng 10/2007) chưa có quả thì phải đết Tết mới có; đem phá đi mà trồng cây khác…”. Có người còn khuyên nên dùng mảnh sành rạch chẻ đôi gốc gấc ra, cây sẽ ra quả. Tôi rất muốn chặt đi nhưng lại tiếc công và cây mọc quá tốt. Nên trước khi phá bỏ rất mong được quí báo cho biết nguyên nhân và một lời khuyên.

(Phạm Anh Lưu - Tổ 23, phường Kỳ Bá, TP. Thái Bình) 

Đọc thư, chúng tôi đoán bạn là một công chức hành chính hoặc gia đình phi nông nghiệp nhưng lại rất yêu cây cối. Bằng chứng là bạn trồng 1 cây gấc trong bao đất đặt trên mái ngói với mục đích là làm giàn che mát cho mái nhà là chủ yếu, nếu có quả thì càng tốt. NNVN đã có một số bài viết hướng dẫn bà con nông dân về kỹ thuật nhân giống, trồng, chăm sóc và thu hoạch gấc. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi không trở lại những vấn đề đó mà chỉ bàn thêm về những thắc mắc của bạn để tìm ra nguyên nhân cây gấc không đậu quả.

- Do trồng vào bao đất nên không đủ dinh dưỡng: Gấc là cây không kén đất, có thể trồng được trên nhiều loại đất, trừ đất quá chua hay quá mặn nhưng phải thoát nước tốt. Thực tế cây gấc nhà bạn mặc dù được trồng trong bao đất nhưng “được chăm sóc tốt nên cây phát triển rất mạnh, xanh rợp hết mái nhà và ra rất nhiều hoa” do đó nguyên nhân thiếu dinh dưỡng được loại trừ.

- Do đứt rễ cái: Gấc là cây thân leo, rễ chùm phát triển. Việc có đứt rễ cái  hay không khi trồng hoàn toàn không ảnh hưởng gì đến việc cây có ra hoa mà không đậu quả.

- Nếu bây giờ (tháng 10/2007) mà chưa có quả thì đến Tết mới có: Đây là lời khuyên của một người hoàn toàn không có kinh nghiệm và hiểu biết về cây gấc. Gấc thường bắt đầu ra hoa, đậu quả từ tháng 3 đến tháng 9 dương lịch, thu quả từ tháng 12 đến tháng 1, tháng 2 năm sau. Bắt đầu từ tháng 10 trở đi gấc ngừng sinh trưởng, vàng lá và lụi dần cho đến trước Tết âm lịch. Kinh nghiệm của nông dân là vào gần cuối năm thì cắt đốn thân gấc, chừa lại 50-60cm, bón phân, tủ gốc giữ ẩm để chuẩn bị cho một vụ gấc mới sang năm. - Dùng mảnh sành rạch chẻ đôi gốc gấc ra như lời khuyên của ai đó cũng là ý kiến chủ quan. Có lẽ người đó dựa vào kinh nghiệm xử lý những cây mướp “lốp” (mướp xanh tốt mà đậu quả kém) của nhân dân ta. Đúng là với cây mướp nếu sinh trưởng thân lá quá mạnh sẽ kìm hãm quá trình phát triển (ra hoa, đậu quả) nên người ta dùng kinh nghiệm này với mục đích kìm hãm sinh trưởng giúp cây ức chế để phân hóa mầm hoa dẫn đến ra hoa, đậu quả nhiều. Với cây gấc cũng có thể làm như vậy nếu nó là cây gấc cái.

- Do trồng phải cây gấc đực: Tuy không có điều kiện để quan sát cây gấc nhà bạn, nhưng theo như thư bạn viết chúng tôi đoán định đúng là bạn đã trồng phải cây gấc đực. Nếu quan sát kỹ (vào thời kỳ gấc nở hoa) thì bạn sẽ thấy hoa gấc cái có bầu nhụy và 3 nhị cái nhô cao (xem ảnh), còn các hoa đực chỉ có nhiều nhị đực và túi phấn nhỏ mà không có bầu nhị nên rất dễ phân biệt. Trường hợp cây gấc nhà bạn ra rất nhiều hoa nhưng rồi rụng hết đích thị là cây gấc đực. Nếu là cây gấc cái, ít nhất cũng đã có một vài hoa được thụ phấn (nhờ côn trùng) và đã cho quả lớn.

- Lời khuyên của chúng tôi: Không phải băn khoăn gì nữa, bạn nên phá bỏ và chuẩn bị chậu lớn hoặc bao đất khác để trồng lại cho vụ tới. Nếu có điều kiện thì nên trồng trên đất (chân tường, góc sân…) là tốt nhất, gấc có thể leo cao và phủ kín tường và mái của 1 căn nhà 5 tầng. Để cho chắc ăn, bạn tìm đến gia đình nào có cây gấc sai quả xin lấy một vài đoạn hom thân (bánh tẻ hoặc hơi già) dài 40-50cm, có ít nhất 2-3 mầm mắt còn nguyên vẹn đem trồng trực tiếp hoặc giâm cho lên mầm sang xuân trồng chắc chắn sẽ có cây gấc cái sai quả. Kinh nghiệm của cụ Cao Viết Nhẫn ở thị trấn Cầu Diễn (Hà Nội) cho hay: trong mỗi quả gấc thường có tới 3-4 hạt đực (nhỏ và mỏng hơn hạt cái).

Khi gieo ươm cần chú ý đánh dấu để nếu trồng nhiều thì khoảng 5-6 cây nên trồng thêm 1 cây gấc đực để có đủ phấn cho gấc sai quả....